AKTUALNOŚCI

W Domu Muzealnym przygotowano okolicznościową wystawę z okazji 500-lecia osadnictwa żydowskiego na ziemi opatowskiej. Prezentowane są na niej wydawnictwa książkowe, zdjęcia, przedmioty kultu religijnego i codziennego użytku oraz dokumenty. Udało się też zebrać wszystkie najważniejsze wydawnictwa książkowe, w tym unikatowe wydawnictwo z XIX w., książkę „Mate Mosze”, autorstwa opatowskiego rabina, opublikowaną po raz pierwszy w latach 1590-1591. Eksponaty pochodzą z kolekcji panów Jerzego Brudkowskiego i Andrzeja Żychowskiego.

Są wśród nich:
1. Księga pamięci (Yizkor book) wyd. Tel Aviw 1966. Księga wydana w języku yidish, hebrajskim i część wstępna w języku angielskim. Są to wspomnienia ocalałych z holocaustu, opis czasów międzywojennych i okupacji.
2. Gershon David Hundert. „The Jews in a Polish Private Town. The Case of Opatów in the Eighteenth Century”. Wyd. Baltimore and London 1992. Książka wydana w języku angielskim. Pokazuje pozycję ludności żydowskiej w polskim mieście prywatnym w XVIII wieku na przykładzie Opatowa.
3. Mayer Kirshenblatt. „They Called Me Mayer July”. Berkeley and Los Angeles 2007. Książka wydana w języku angielskim. Wspomnienia urodzonego w Opatowie Mayera Kirshenblatta wzbogacone obrazami namalowanymi przez autora.
4. Andrzej Żychowski. „500 lat osadnictwa żydowskiego w Opatowie”. Wyd. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Warszawa 2017. Książka wydana w języku polskim. Przedstawia rys historyczny pobytu ludności żydowskiej w Opatowie.
5. Moses ben Abraham. „Mate Mosze”. Wydanie w języku yidish, 1876 Warszawa. Moses był rabinem opatowski i okręgowym krakowskim. Zmarł w Opatowie w 1606 roku i został pochowany na miejscowym cmentarzu żydowskim. Jednym z najważniejszych jego dzieł było „Mate Mosze” wydane po raz pierwszy 1590 – 1591. Jest to traktat o praktycznych prawach rytualnych. Na wystawie zaprezentowano egzemplarz drugiego wydania z roku 1876 roku wydany w Warszawie.
6. Katalog wystawy „Treblinka. Rzeźby więźnia Samuela Willenberga”. Organizator Zachęta Państwowa Galeria Sztuki, 23 kwietnia – 4 maja 2003 roku, Warszawa 2003.

Spośród przedmiotów kultu religijnego zwracają uwagę:
1. Lampa chanukowa (koniec XIX w.) i świecznik chanukowy (lata 20-te XX w.). Chanuka to doroczne święto żydowskie trwające osiem dni, począwszy od 25 dnia miesiąca kislew (według kalendarza żydowskiego). Upamiętnia ono ponowne poświęcenie Świątyni Jerozolimskiej w roku 165 p.n.e. Z Chanuką związany jest rytuał zapalania świateł, świec lub lampek oliwnych, umieszczonych na specjalnym chanukowym świeczniku – chanukiji.
2. Mała menora (lata 20-30-te XX w.). W judaizmie nazwa świętego, złotego, siedmioramiennego świecznika, ustawionego w Pierwszym Przybytku, a także używanego później w Świątyni Jerozolimskiej. Formą odstępstwa jest używanie tej nazwy także dla chanukiji, czyli świecznika chanukowego. Menora jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych symboli używanych w żydowskiej sztuce kultowej. Jest także traktowana jako symbol judaizmu, a jej wizerunek został wykorzystany w herbie państwa Izrael.
3. Netilla (miedziana z drugiej połowy XIX w. oraz z blachy ocynkowanej z lat 40-tych XX w.). Naczynie do rytualnego obmywania rąk przed posiłkami i po nich oraz przed modlitwą.
4. Talerz na potrawy paschalne (Bawaria, Niemcy lata 20-te XX wieku). Pascha to wiosenne święto, lokalnie w Polsce nazywane Żydowską Wielkanocą, a w literaturze chrześcijańskiej Paschą lub Paschą żydowską – najważniejsze i najstarsze święto żydowskie cyklu rocznego obchodzone na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej. Nazwa święta najprawdopodobniej związana jest z biblijnymi opisami „przejścia” (Boga nad domami Izraelitów w Egipcie, Izraelitów przez morze) lub „ominięcia” w czasie wspomnianej, ostatniej z plag egipskich tych domów Izraelitów, których odrzwia były pokropione krwią baranka. Święto rozpoczyna się 15 dnia miesiąca nisan. W Izraelu (Erec Jisrael) i judaizmie reformowanym trwa 7 dni, natomiast w diasporze – ze względu na brak pewności, czy w danym kraju nów księżyca przypada w tym samym czasie co w Palestynie – 8 dni.
Butelki po wódce szabasowej (Józef Kronik, Lwów lata 30-te XX w.) oraz kufelek do szabasówki (lata 20-te XX w.). Wódka jest Koszerna kiedy: Koszerność wódki potwierdzona jest certyfikatem wydawanym przez Rabina na okres jednego roku. Rabin sprawdza proces produkcji, składniki oraz dodatki (przede wszystkim enzymy i/lub drożdże) do produkcji wódki.
5. Bączki do gry (dreidle) i element zabawki (ołów lata 20-te XX wieku. Puszka kwestorska (Erez Izrael – powrót do Izraela) z lat 20-30-tych XX wieku. Wskaźnik do czytania Tory (Jad) z lat 20-tych XX wieku. Popielniczka z gwiazdą Dawida (lata 30-te XX wieku).
6. Kubeczki kiduszowe (lata 20-te XX wieku). Pucharki kiduszowe w trakcie szabatu i świąt, służyły jako domowe naczynia na wino, nad którym Pan domu odmawiał Kidusz, czyli tradycyjną modlitwę. W Polsce, często zamiast wina podawano wódkę, zwaną potocznie szabasówką, stąd niewielki rozmiar prezentowanego naczynia i forma zbliżona do kieliszka.

Dodatkowym elementem wystawy są precjoza pochodzące z Opatowa i okolic:
1. Zdjęcia na kartonikach z pracowni fotograficznej rodziny Ehrlich. Zakłady znajdowały się w Ostrowcu i Opatowie (tutaj działał Hilary Ehrlich). Zdjęcia poszczególnych osób, organizacji i grupowe. Najczęściej są to reprodukcje.
2. Dokumenty pisane z Zakładów Mandelbauma, korespondencja w języku Yidish, weksle. Pokazano nadpalone fragmenty Tory, uratowane z Synagogi opatowskiej.
3. Opaski noszone przez ludność żydowską w czasie okupacji. Rozporządzenie Generalnego Gubernatora Hansa Franka o oznakowaniu wszystkich Żydów i Żydówek powyżej 10 roku życia miało wejść z dniem 1 grudnia 1939 roku. Na jego mocy:
[...] Wszyscy żydzi i żydówki przebywający na terenie Generalnego Gubernatorstwa, którzy przekroczyli 10 rok życia są obowiązani od 1 grudnia 1939 roku nosić na prawym rękawie ubrania i płaszczy białe opaski o minimalnej szerokości 10 cm zaopatrzone w gwiazdę syjonu. W opaski te zaopatrzą się żydzi i żydówki sami [...]. Za nie zastosowanie się do rozporządzenia groziła kara więzienia, o czym decydował Sąd Specjalny.

(opracował Andrzej Żychowski)