AKTUALNOŚCI

(województwo świętokrzyskie, powiat opatowski, gmina Lipnik)

Autor: Mateusz Czarnecki

Jest taka miejscowość w powiecie do której często wracam. Miejsce, w którym wśród wzgórz chowam się przed okiem i klimatem oszalałego świata. W tej miejscowości otoczonej zewsząd górkami czas toczy się powolnym tempem w cieniu czasoprzestrzeni. Każdy nowoprzybyły zwraca uwagę na kamienną fatamorganę - to znikającą za drzewem, to wyłaniającą się z powrotem zza pagórka. Zbliżając, obraz urzeczywistnia się i nad podróżnikiem ukazuje się potężna ruina renesansowego zamku - jego ostateczna forma.

Pierwotnie zamek powstały w pierwszej połowie XIV wieku mógł być gotycki. Międzygórz otoczony z jednej strony moczarami i sapami a z trzech wzniesieniami wydawał się idealną twierdzą. W 1370 roku w spadku od króla Kazimierza Wielkiego zamek otrzymuje Jan Zaklika herbu Topór, rotmistrz królewski. Zaklikowie władają zamkiem około 100 lat. To wtedy we wsi istniały łany kmiece, karczmy, zagrodnicy, młyn oraz folwark.

Za panowania Niedrzwickich (Stanisław był posłem województwa sandomierskiego) w wieku XVI następuje gruntowne przebudowanie zamku do formy, której resztki widzimy obecnie (być może z lekkimi przekształceniami w XVII wieku).

Podczas Potopu Szwedzkiego następuje prawdopodobny kres świetności zamku. Według legendy członek rodziny Jawornickich (dobra należały do nich od 1789 roku do I połowy XIX wieku) wysadził zamek by hulaszczy syn docenił ciężką pracę i odbudował zamek od nowa. Niestety nie zmieniło to jego sposobu myślenia i ruiny zamku na zawsze okryły się roślinnością.

Ostatnim właścicielem tych ziem przed upaństwowieniem był Roman Cichowski, mieszkający w dworze w Słabuszewicach, zastrzelony na terenie dworu w 1944 roku przez nieznanych z pochodzenia uzbrojonych ludzi. W roku 1931 folwark we wsi miał 4 budynki. Według map przedwojennych folwark miał się znajdować pod zamkiem na północ od niego. Do dziś w fundamentach jednego z domów można zauważyć oszkarpowanie, które występowało powszechnie w średniowieczu. Czy to ślady średniowiecznego folwarku Zaklików?

Teraźniejsze gruzy renesansowej budowli mają powierzchnię około 1100 m. kw. Pierwotnie mogły składać się z trzech skrzydeł zamykających dziedziniec od strony północno-zachodniej, północno-wschodniej oraz południowo-wschodniej. Jednotraktowy charakter pomieszczeń widać jedynie w najlepiej zachowanym skrzydle północno-wschodnim.

Nieco odmienną hipotezę ukazał Bohdan Guerquin. Według opisu z lat 70. XX wieku założenie składało się z dwóch skrzydeł: północno-wschodniego i północno-zachodniego wokół prostokątnego dziedzińca. Przynajmniej skrzydło północno-wschodnie było trzykondygnacyjnym jednotraktowym budynkiem mieszkalnym. To najlepiej zachowana część zamku ukazująca nieco murów wewnętrznych.

W obu opisach na pewno wiadomo, że ściana północno-wschodnia przedstawia całą pierwotną wysokość, gdyż jest ukoronowana gzymsem wieńczącym. Na odcinku północno-wschodnim i części muru północno-zachodniego widać wyłożoną ciosem na rogu, pochyloną ścianę kondygnacji piwnicznej z ryzalitem po stronie północno-zachodniej i wzmocnioną szkarpą od południowego zachodu. Nie ma dostępu do piwnic ze sklepieniami. Od strony północno-wschodniej w kondygnacji piwnicznej widać otwory strzelnicze. Na południu ruin resztki klatki schodowej przy kawałku muru. Do budowli wchodziło się od strony południowo-wschodniej przez most nad fosą oddzielającą wzgórze zamkowe od płaskowyżu.

Mam nadzieję wędrowniku, że przy najbliższej wizycie na zamku dzięki temu opisowi inaczej spojrzysz na to miejsce. Mało rzeczy jest tak pięknych jak próba odczytania milczących kamieni, a jeszcze mniej urokliwych jak drogą dedukcji odpowiedzieć sobie na pytanie- czy istniało trzecie skrzydło?  

Bibliografia:

• Guerquin B., Leksykon zamków w Polsce, Wydawnictwo Arkady, 1974;
• Jurkowski R., Zamki Świętokrzyskie. Skarby-legendy-tajemnice. Seria Świętokrzyskie wędrówki historyczne, T.1, Wydanie I, Warszawa, Wydawnictwo CM, 2017;
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Wydawnictwo Arkady Sp. z o. o. 2012;
• Łoziński J.Z., Wolff B., Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom III województwo kieleckie, Zeszyt 7 powiat opatowski, Warszawa 1959;
• Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy. 1938 T.23 nr3, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, 1938;
• Zych W., Karta Ewidencyjna Zabytku Architektury i Budownictwa – Ruiny zamku w Międzygórzu, dostępna w archiwum delegatury WUOZ Kielce w Sandomierzu, 1993.